Pierwszą wojnę światową Polska skończyła jako niepodległe państwo. W ogniu walk wykuła granice i podjęła ciężką pracę nad połączeniem trzech niezwykle różnych części. Kraków w tym czasie zmagał się z nieco innymi problemami.
Międzywojnie
Pierwsze lata stanowią odbicie losów Polski. Bardzo trudna sytuacja gospodarcza, walka o granice, usuwanie śladów obcego panowania. Samo miasto znajdowało się daleko od frontu, jednak mieszkańcy czynnie uczestniczyli w kształtowaniu granic. Podwawelski gród musiał znaleźć dla siebie miejsce w nowej rzeczywistości. Przegrał konkurencję ze Śląskiem w handlu węglem i stalą. Powstawały nowe zakłady przemysłowe. Obok istniejących, między innymi, fabryki Zieleniewskiego, browaru Jana Goetza-Okocimskiego czy Zakładów Przemysłu Tytoniowego (zwanego Cygarfabryką) powstały fabryka kosmetyków Miraculum, zakłady gumowe Semperit, fabryka kabli Kabel, fabryka tutek papierosowych i bibułek Herbewo. Wciąż pracowały zakłady naukowe w postaci Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Polskiej Akademii Umiejętności. W 1919 r. uchwałą rady ministrów powołano do życia Akademię Górniczą, kilka lat później powstało Wyższe Studium Handlowe z czasem przekształcone w Uniwersytet Ekonomiczny. Stopniowo rozbudowywano też bazę mieszkań dla studentów, czyli dzisiejsze Miasteczko Studenckie. Miasto zaczyna ściągać coraz więcej odwiedzających. Przyjeżdżają na harce Lajkonika, Wianki czy intronizację Króla Kurkowego. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom pojawiają się pierwsi zawodowi przewodnicy turystyczni. Kształci ich Jerzy Dobrzycki. Wykupiona jeszcze przed wojną kolej cyrkumwalacyjna została przekształcona w Aleje Trzech Wieszczów wzdłuż których powstaje monumentalna zabudowa – gmach Muzeum Narodowego, Biblioteki Jagiellońskiej, Akademii Górniczej. Przy ul. Wielopole powstaje imponujący, stojący do dziś, gmach banku. Kraków jest także świadkiem kolejnych pogrzebów zasłużonych. Na Skałce złożono ciała Jacka Malczewskiego i Karola Szymanowskiego, zaś na Wawelu Juliusza Słowackiego oraz Józefa Piłsudskiego. Adolf Szyszko Bohusz kontynuuje prace nad renowacją zamku oraz katedry. W dziele odbudowy pomagali mu Polacy z całego kraju i nie tylko, czego najlepszym świadectwem są znajdujące się w murze od strony ul. Kanoniczej cegiełki. W 1923 i 1936 r. ze względu na bardzo trudną sytuację ekonomiczną doszło do zamieszek i starć z policją, nie obyło się bez rozlewu krwi. Dalszy rozwój miasta przerwała gwałtownie II wojna światowa.
Wojna i okupacja
Kraków został zajęty przez III Rzeszę już 6 września. W mieście nie było walk, władze podjęły decyzję o otwarciu bram. Armia polska dostała rozkaz wycofania się w stronę stolicy, ale sam podwawelski gród oraz jego mieszkańcy byli przygotowani do obrony. Dekretem z dnia 6 października powołano do życia Generalne Gubernatorstwo ze stolicą w Krakowie. Był to twór stworzony z ziem polskich zajętych przez Niemcy, ale niewcielonych do Rzeszy. Bardzo szybko miasto doświadczyło nowej, bolesnej rzeczywistości. Już 10 września przeprowadzono pierwszą masową egzekucję, wprowadzono szykany względem Żydów, pozamykano szkoły, zaczął się rabunek dzieł sztuki, niszczono pomniki. Miasto uznano za niemieckie i należało je zgermanizować. Podjęto akcje przebudowy budynków, zmieniano nazwy ulic i placów, stworzono plany budowy nowej dzielnicy administracyjnej na miejscu Dębnik. Polacy mieli być tanią siłą roboczą, niewykwalifikowaną. Edukacja została zabroniona, profesorowie i nauczyciele byli aresztowani. W 1941 r. w Podgórzu powstało getto. Stłoczono w nim około siedemnaście tysięcy Żydów. W roku kolejnym kilka kilometrów od dzielnicy żydowskiej powstał obóz pracy Plaszow, z czasem przekształcony w obóz koncentracyjny. Już od pierwszych dni okupacji pod Wawelem działał ruch oporu. Organizacje podziemne kontynuowały walkę, chociaż nie miały tak spektakularnych sukcesów jak Warszawa. Nie udały się zamachy na dowódców SS i policji Wilhelma Koppego i Wilhelma Krugera. W 1943 r. zlikwidowano getto, ludzi albo wymordowano albo wywieziono do obozu Plaszow. W pierwszych dniach sierpnia ’44 r. Niemcy aresztowali kilkanaście tysięcy żołnierzy Armii Krajowej, przez co powstrzymali wybuch powstania pod Wawelem. W styczniu ’45 r. Kraków został „wyzwolony” przez wojska sowieckie. Niemcy nie walczyli o miasto, wysadzili tylko mosty osłaniając swój odwrót. Kraków przez okres wojny nie został prawie w ogóle zniszczony, ogromnej zmianie uległa struktura ludności. Niemal wszyscy Żydzi zostali wymordowani (przed wojną było ich w Krakowie niemal 70 tys., czyli ok. 25 % mieszkańców), wywieziono tysiące młodych ludzi na roboty, wielu już nie wróciło. Miasto pod rządami komunistów przystąpiło do mozolnej odbudowy.
Trasa zwiedzania – najciekawsze obiekty
Zamek na Wawelu, pomnik Kościuszki na Wawelu, pałac Stadnickich przy ul. Grodzkiej, Rynek Główny, muzeum Czartoryskich, pomnik Grunwaldzki, dworzec główny, Dąbie, ul. Lipowa 4, Plac Bohaterów Getta, ul. Wodna, obóz Plaszow
