Okres przedrozbiorowy w historii Polski i Krakowa bywa pomijany i wypierany ze zbiorowej pamięci. Ma to swoje uzasadnienie, ponieważ ostateczna klęska I Rzeczpospolitej może wzbudzać smutek i inne negatywne emocje. Jest to jednak niesprawiedliwe wobec wydarzeń i osób, które brały w nich udział, chcących zapobiec nadciągającej katastrofie. Jedną z takich okoliczności było zawiązanie się konfederacji barskiej oraz jej działania w latach 1768-1772. Wiele z nich toczyło się w Krakowie, dlatego warto przyjrzeć się im bliżej.
Czym była Konfederacja barska.
W dniu 29 lutego 1768 r. przedstawiciele szlachty wielu ziem polskich zawiązali uroczyście konfederację generalną w Barze na Podolu. Jej celem było usunięcie z Polski wojsk rosyjskich, ograniczenie wpływów Petersburga, powrót do zwyczajów demokracji szlacheckiej oraz ograniczenie praw innowierców. Według haseł „w obronie wiary i wolności” starano się więc uchronić kraj przed zewnętrznymi wrogami, ale niestety przy jednoczesnym zahamowaniu wszelkich reform. Działania opozycyjne kierowane przez najwyższych dostojników świeckich i kościelnych z rodzin Potockich, Sapiehów, Paców, Mniszchów czy Krasińskich były także skierowane przeciw królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, który był symbolem rosyjskich wpływów w kraju. W szybkim tempie konfederacja rozprzestrzeniła się na większość ziem Rzeczpospolitej od Wielkopolski po ziemie Białorusi i Ukrainy. Walki trwały ponad 4 lata, w czasie których stoczono kilkaset potyczek i większych bitew. Symbolem powstania stały się oblężenia wielu polskich miast i miasteczek m.in. Baru, Krakowa, Częstochowy oraz bohaterska postawa przywódców wojskowych (Kazimierz Pułaski) i duchowych („Ksiądz Marek” Jandołowicz). Ze względu na dużą przewagę Rosjan w 1772 r. konfederaci w większości złożyli broń.
Kraków w wydarzeniach 1768-1772.
Pierwsze walki w okolicach Krakowa miały miejsce w czerwcu 1768 roku. Wcześniej jeszcze zebrana na Placu Kleparskim szlachta proklamowała konfederację krakowską, na czele z Michałem Czarnockim – marszałkiem województwa, która podporządkowała się władzy naczelnej opozycjonistów barskich. Zajęto też Zamek na Wawelu, którego załoga przeszła na stronę powstańców. Oblężenie miasta rozpoczęło się od 22 VI 1768 roku. Do historii przeszła bohaterska obrona Barbakanu i północnej części murów, w której wsławił się Marcin Oracewicz. Miał on w jednym z pierwszych szturmów „guzem od żupana” nabić fuzję i zastrzelić dowodzącego Rosjanami gen. Panina. W rzeczywistości na czele wojska stał ppłk. Bock, który, będąc ranny, wycofał się z spod murów miasta. Legenda Oracewicza i jego celnego strzału trwa jednak w tradycji krakowskiej po dziś dzień. Walki z Rosjanami trwały jeszcze prawie dwa miesiące. Generalne oblężenie zaczęło się 27 lipca. Zajęto Kazimierz oraz rozpoczęto szturm na Bramę Grodzką. Kolejnym krokiem było spalenie północnego przedpola Krakowa (Kleparz, Lubicz, Wesoła, Garbary i inne) od 5 do 12 sierpnia. Ostateczny szturm na bramy: Sławkowską, Nową i Mikołajską miał miejsce w dniach 16-17 sierpnia. Po wdarciu się do miasta rozpoczęto rozmowy z gen. Apraksinem. Za stosunkowo łagodne potraktowanie obrońców rada miejska musiała zgodzić się na odstąpienie od konfederacji w dniu 22 VIII. Rozpoczęła się okupacja miasta, która trwała z krótkimi przerwami do pierwszego rozbioru Polski.
Kolejne wydarzenia związane z konfederacją miały miejsce w latach 1771-1772. Przy pomocy wysłanników francuskich udało się na wiosnę trzeciego roku wojny ufortyfikować Tyniec i założyć tam obóz warowny. Pomimo wielokrotnych prób zdobycia klasztoru i umocnionego wzgórza przez wojska gen. Suworowa, konfederatom udało się utrzymać do lipca 1772 roku. Obrońcy tynieccy przeprowadzili także akcję zaczepną, w wyniku której w lutym 1772 roku zajęto Wawel. Była to śmiała akcja pod dowództwem oficerów francuskich. Atakujący wdarli się na wzgórze wykorzystując „Smoczą Jamę” i inne jaskinie biegnące pod siedzibą polskich królów. Zarówno Wawel jak i Tyniec były jednymi ostatnich punktów oporu konfederatów barskich. W krótkim czasie po ich upadku nastąpił I rozbiór Polski.
Szlak pamięci konfederacji barskiej w Krakowie.
Po działaniach wojennych z okresu konfederacji barskiej zostało wiele śladów. Niektóre miejsca uległy totalnej przebudowie, ze względu na zniszczenia dokonane przez Moskali w czasie oblężenia. Przykładem może być Kleparz wraz z jego nieistniejącymi już dzisiaj kościołami i innymi zabudowaniami. Dzisiejsze dzielnice Krakowa a niegdysiejsze jurydyki uległy wielu zmianom po pożarach wznieconych przez atakujących Rosjan.
Obrona Krakowa z 1768 roku oraz jej główny bohater Marcin Oracewicz zostali upamiętnieni w kilku miejscach Krakowa. Na murze Barbakanu umieszono w 1897 roku tablicę pamiątkową ku jego czci: „DNIA 22 CZERWCA 1768 ROKU MARCIN ORACEWICZ, MIESZCZANIN I PASAMONIK KRAKOWSKI, STRZAŁEM Z MURÓW MIASTA ZABIŁ PUŁKOWNIKA ROSYJSKIEGO, SKUTKIEM CZEGO ROSYANIE DNIA TEGO OD MIASTA ODSTĄPILI. 1897”. Miejscem związanym z mieszczaninem jest także Szara Kamienica na Rynku Głównym, gdzie mieszkał i prowadził warsztat. Upamiętniono go także w Parku Strzeleckim w Krakowie, gdzie w 1890 r. Michał Korpal stworzył jego niewielki pomnik z nieodłączną fuzją, która dała mu nieśmiertelną chwałę. Warto zaznaczyć, że do końca życia nazywano go patriotą, co jednak nie miało wielkiego wpływu na jego sytuację ekonomiczną. Parał się nawet żebractwem pod Kościołem Mariackim. Inne miejsca, w których można spotkać się ze śladami konfederacji to krzyż przed kościołem Kapucynów, stojący w miejscu mogiły poległych w sierpniu 1768 roku oraz figura MB Łaskawej na Plantach. Związana z nią jest ciekawa historia żołnierza – konfederaty, który cudem przeżył, odkopując się ze zbiorowej mogiły. Zachęcam do zapoznania się z całą historią i odwiedzenia tego miejsca, aby uzmysłowić sobie jego wymowę i symbolikę. Przebywając na Wawelu, wyobraźcie sobie, co musieli czuć konfederaci, którzy poprzez ciasne jaskinie dostali się do zamku i pokonali obrońców. Dla wytrwałych polecam również wycieczkę do Tyńca – bastionu konfederatów barskich, który w czasie walk nie uległ Rosjanom i dopiero kapitulacja obrońców pozwoliła im zająć twierdzę.
Proponowana trasa zwiedzania.
Rynek Kleparski, Barbakan i Brama Floriańska, Park Strzelecki (ul. Lubicz), Rynek Główny (Kamienica Szara), Kościół Kapucynów, figura MB Łaskawej (Planty), Wawel, Smocza Jama, Opactwo Benedyktynów w Tyńcu
