Najsłynniejsze dzieła Jana Matejki kojarzymy wszyscy już od szkoły podstawowej. Wybitny malarz, wielokrotny medalista salonów paryskich to nie tylko ogromny talent malarski, ale także ciekawa osobowość i życiorys. Aby dowiedzieć się więcej o tej wyjątkowej postaci, warto odwiedzić Dom Jana Matejki w Krakowie na ul. Floriańskiej, gdzie artysta mieszkał z rodziną przez niemal całe swoje życie, obecnie jeden z najciekawszych oddziałów Muzeum Narodowego w Krakowie. W naszym dzisiejszym wpisie opowiadamy zarówno o artyście, jak i ekspozycji muzealnej poświęconej jego życiu i twórczości.
Jan Matejo – żywot mistrza pędzla
„Mały był (…). Nosił krótką czarną czy też ciemnogranatową pelerynę, a na głowie miękki, wysoki kapelusz z szerokimi skrzydłami, spod których widać było długie, równo obcięte ciemne włosy; białą bródkę przyciętą miał w szpic” – tak artystę opisuje we wspomnieniach Jerzy Bandrowski. Jan Matejko urodził się 24 Czerwca 1838 roku. Wychowywany głównie przez ojca (matka zmarła jak Matejko miał 7 lat) od najmłodszych lat nie wykazywał chęci uczenia się, za to miał ogromny talent plastyczny. Jako student Szkoły Sztuk Pięknych, kształcił się pod okiem wybitnych profesorów, m.in. Władysława Łuszczkiewicza, któremu zawdzięczał zainteresowania historyczne.
W wieku 26 lat ożenił się z Teodorą Giebułtowską. „Tak” z ust Tośki usłyszał jednak dopiero za drugim razem. Wspólne, małżeńskie życie nie było jednak sielanką. Pani Matejkowa często miewała napady szału i złości. Były to objawy choroby psychicznej, która związana była z występującą u niej cukrzycą. Matejkowie doczekali się czwórki dzieci: Tadeusza, Heleny, Beaty, Jerzego i Reginy, która jednak zmarła kilka tygodni po urodzeniu.
Początki samodzielnej, artystycznej pracy nie były dla Matejki łatwe. Aby zarobić na chleb, przyjmował różne zlecenia – namalował m.in. godło jednego z pensjonatów w Krynicy. Dorabiał również, tworząc portrety. W jego pracach widać wpływ atmosfery rodzinnego miasta Krakowa. Artysta często wędrował po jego uliczkach, szkicując budynki i detale nagrobków. Kolekcjonował stare przedmioty i pamiątki z podróży, tworząc swoistą rekwizytornię – wiele razy przestawiał swoją kolekcję na obrazach.
Jan Matejko był członkiem komisji konserwatorskich podczas restauracji ołtarza Wita Stwosza, Sukiennic i Bazyliki Mariackiej, do której wnętrz zaprojektował polichromię. Brał również udział w pracach Komitetu do spraw odnowy grobów królewskich na Wawelu i uczestniczył w otwarciu grobu Kazimierza Wielkiego, wykonując rysunki, dokumentujące to wydarzenie. W 1873 roku objął stanowisko dyrektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Sprawował je aż do śmierci w roku 1893.
Artysta namalował ponad 300 obrazów olejnych i rysunków. Jego najbardziej znane dzieła to: Hołd Pruski, Kościuszko pod Racławicami, Bitwa Pod Grunwaldem. Pracował przy nich własnoręcznie. Tak duże obrazy malował przy użyciu podestu – był bowiem bardzo niskiego wzrostu. Do każdego obrazu przygotowywał się bardzo skrupulatnie: czytał księgi, kroniki, robił notatki i szkice. Na malowanie przeznaczał ok. 5 godzin dziennie. Dużą wagę przywiązywał do realiów epoki. Bardzo dokładnie odtwarzał stroje, sprzęty czy wnętrza. Matejko miał również zwyczaj nadawania postaciom historycznym rysów osób ze swojego otoczenia: dzieci, żony, a także własnych. Potęga jego wizji jest tak wielka, że dziś myśląc o Kazimierzu Wielkim czy Koperniku, postrzegamy ich takimi jak widział ich artysta.
Matejko był nie tylko wielkim malarzem, ale i dobrym nauczycielem. Wykształcił wielu uczniów, lecz nie znalazł kontynuatora swojej wizji i stylu. Jego studentami byli m.in. Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Stanisław Wyspiański.
Dom Jana Matejki czyli najstarsze Muzeum Etnograficzne w Polsce
W 1898 roku w kamienicy przy ul. Floriańskiej 41 (gdzie artysta urodził się i poza kilkuletnią przerwą mieszkał aż do śmierci) otwarto Muzeum Dom Jana Matejki. Zaprezentowano w nim wtedy urządzone pomieszczenia I piętra, obrazy, rysunki, i przeróżne obiekty z kolekcji mistrza, a także przedmioty codziennego użytku. Z czasem zbiory zaczęły powiększać się o kolejny dary i zakupy. W 1904 roku Dom Jana Matejki został oddany w zarząd Muzeum Narodowemu w Krakowie, stając się jego oddziałem – jest to najstarsze muzeum biograficzne na ziemiach polskich. Wystawa, którą można tam dziś oglądać daje możliwość wejrzenia w życie prywatne i warsztat artysty. Dom Jana Matejki to miejsce zdecydowanie warte odwiedzenia.
Jan Matejko „życie swoje i geniusz poświęcił służbie Ojczyźnie, a narodowi zostawił żywy kształt jego historii zaklęty w obrazach”.
