Już niebawem rozpocznie się rekrutacja na studia w krakowskich uczelniach. Niejednokrotnie zanim podejmie się decyzję o wyborze studiów odwiedza się Kraków i poznaje nowe miejsca, w których przyjdzie nam studiować przez kolejne kilka lat. Z folderów reklamowych, informatorów spoglądają na nas budynki, o których nic nie wiemy. Historia niektórych z nich jest dłuższa i ciekawsza niż mogłoby się wydawać. Przyjrzyjmy się kilku siedzibom uczelni wyższych, które powstały w XIX i XX.
Część I – Uczelnie o przedwojennym rodowodzie.
Akademia Sztuk Pięknych
Rodowód niektórych uczelni wywodzi się bezpośrednio z najstarszej krakowskiej uczelni wyższej, czyli Akademii Krakowskiej, która w XVIII w. zmieniła nazwę na Szkołę Główną Koronną a następnie w 1818 r. w Uniwersytet Jagielloński. Jego budynki to przekrój przez wszystkie epoki od XV do XXI wieku. Inne szkoły wyższe powstały samodzielnie, ponieważ rozwój różnych dziedzin życia powodował zapotrzebowanie na inżynierów, techników, specjalistów przemysłu i rolnictwa. Najwcześniej powstała jednak Akademia Sztuk Pięknych. Wykształciła się ona z szkoły malarskiej, następnie Szkoły Malarstwa i Rysunku przy Instytucie Technicznym oraz Szkoły Sztuk Pięknych. Ostateczna nazwa ukształtowała się w 1900 roku. Jej najbardziej znanym gmachem jest powstały w latach 1879-1880 budynek usytuowany przy placu Matejki w Krakowie. Zaprojektował go architekt Maciej Moraczewski. W jego murach znalazła siedzibę szkoła zarządzana przez Jana Matejkę oraz jego słynnych następców: Juliana Fałata, Leona Wyczółkowskiego, Teodora Axentowicza, Konstantego Laszczkę, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera. Nauczycielem i mistrzem w Uczelni był także Stanisław Wyspiański. Na drugim piętrze budynku mieściła się pracownia Jana Matejki. Tutaj powstały obrazy „Kościuszko pod Racławicami” i „Śluby Jana Kazimierza”. Pomimo problemów lokalowych – zbyt ciasne i ciemne pracownie – budynek pozostał główną siedzibą Akademii do czasów współczesnych. W czasie II wojny światowej mieściła się tutaj niemiecka szkoła rzemiosła artystycznego, a następnie sierocinec dla dzieci niemieckich i koszary. Uczelnia wznowiła swoją działalność w budynku po drugiej wojnie światowej. W 1973 r. Akademia na swojego patrona wybrała Jana Matejkę. O pamięci o swoim wybitnym mistrzu przypomina tablica wmurowana przy wejściu z 1938 roku oraz popiersie umieszczone nad drzwiami z 1894 roku. W środku na zaszczytnym miejscu znajduje się tablica poświęcona Stanisławowi Wyspiańskiemu.
Akademia Górniczo-Hutnicza
Drugą z kolei uczelnią wyższą powstałą w interesującym nas okresie była Akademia Górniczo-Hutnicza. Miała ona powstać już w 1914 jednak I wojna światowa pokrzyżowała te plany. Szkoła została ponownie uruchomiona w X 1919 r., a jej uroczystego otwarcia dokonał Józef Piłsudski. Nosiła ona nazwę Akademii Górniczej, dopiero po II wojnie światowej przyjęła drugi człon. Podczas okupacji jej działalność została przerwana między innymi poprzez aresztowanie profesorów w Sonderaktion Krakau. Kontynuowała swoją działalność po 1945 roku. W 50 rocznicę powstania przyjęła za patrona Stanisława Staszica. Funkcjonuje do dzisiaj jako jedna z największych uczelni Krakowa. Jej główną i najbardziej rozpoznawaną siedzibą jest gmach przy Alei Mickiewicza. Jego budowa rozpoczęła się w 1923 r. wg projektu Sławomira Odrzywolskiego i Wacława Krzyżanowskiego. Trwała ona do 1935 roku, kiedy to przed wejściem postawiono figury górników i hutników, symbolizujące najważniejsze wydziały uczelni. W 1939 roku na szczycie fasady dodano posąg św. Barbary. Wejście do budynku poprzedzają monumentalne kolumny. Obecnie większość przedwojennych figur jest zrekonstruowana, oryginały uległy zniszczeniu. W 1999 r. posąg św. Barbary poświęcił papież Jan Paweł II. Ze względy na swój monumentalny wygląd budynek Akademii Górniczej stał się w latach 1939-1945 siedzibą rządu Generalnego Gubernatorstwa wraz ze swoimi wydziałami (ministerstwami). Ucieczka Niemców w styczniu 1945 roku umożliwiła przejęcie budynku na cele oświatowe i do dzisiaj pełni on taką funkcję. Warto jeszcze zobaczyć liczne tablice pamiątkowe umieszczone w budynku, Muzeum AGH oraz stojącą w głębi ul. Czarnowiejskiej słynną lokomotywę zwaną „Żyletą” z 1943 roku.
Akademia Ekonomiczna
Trzecią przedwojenną uczelnią Krakowa była Akademia Ekonomiczna, obecnie od 2007 r. Uniwersytet Ekonomiczny. Powstała ona w 1925 r. jako Wyższe Studium Handlowe na bazie średniej Szkoły Handlowej i Instytutu Towaroznawstwa. W okresie II wojny światowej została zamknięta a jej profesorów aresztowano. W 1950 r. przyjęła nazwę Wyższej Szkoły Ekonomicznej, a następnie w 1974 r. Akademii Ekonomicznej. Swoją siedzibę od 1952 roku ulokowała ona w budynku dawnego Schroniska Lubomirskiego (ul. Rakowicka 27), które w latach 1888-1893 zaprojektował Tadeusz Stryjeński i Władysław Ekielski. Jest to budowla neorenesansowa, zwieńczona wysoką kopułą. Stoją przed nią 2 rzeźby symbolizujące miłosierdzie – salezjanin z dziećmi (Z. Langman) i pracę nad dziećmi – szarytka z dziećmi (A. Daun). Budynek ten to połączenie stylu francuskiego entre cour et jardin i niemieckiego, czyli podłużnego z ryzalitem głównym i kopułą oraz ryzalitami bocznymi, reprezentowanym przez Gottfrieda Sempera. Schronisko dla Zaniedbanych Chłopców ufundował w 1885 r. książę Aleksander Lubomirski. Pobierało w nim naukę rzemiosła ok. 100 chłopców. W okresie I wojny światowej mieścił się w nim wojskowy szpital zakaźny. Zmarło w nim wielu jeńców włoskich. Po 1918 służył polskiej administracji państwowej i dopiero w 1925 roku został zwrócony Zakładowi. W czasie II wojny światowej był wykorzystywany na cele wojskowe, następnie jako obozu repatriacyjny i szpital Armii Czerwonej. W 1950 r. na krótki okres został przeznaczony na akademik Akademii Medycznej. Od 1952 r. stał się główną siedziba Wyższej Szkoły, Akademii i ostatecznie Uniwersytetu Ekonomicznego. Do dzisiaj służy studentom uczelni. Na jego fasadzie znajduje się tablica upamiętniająca pobyt w nim Jana Pawła II w 1999 roku.
Uczelniane siedziby kryją więc w sobie wiele historii, które warto znać i wiedzieć, iż w przeszłości w ich murach miały miejsca ciekawe, nieraz tragicznych zdarzenia. Były one też odwiedzane przez słynnych ludzi ze świata polityki, biznesu i kultury.
Proponowana trasa zwiedzania.
Część 1: Akademia Sztuk Pięknych (Plac Matejki), Akademia Górniczo-Hutnicza (Al. Mickiewicza), Uniwersytet Ekonomiczny (ul. Rakowicka)
