Ludzkość od zarania dziejów toczyła ze sobą wojny. Cywilom przynosiło to zazwyczaj jedynie chaos i ruinę. Kraków również nie uniknął wojennych traum. Nawet jeśli w XX wieku miasto nie zostało dotknięte zniszczeniami wojennymi na ogromną skalą, to trzeba zauważyć, że obie wojny światowe odcisnęły na nim poważne piętno.
Kilka słów o austriackich fortach
Ze szczytu Wzgórza Wawelskiego rozciąga się piękny widok na Kraków. Sam Wawel został w drugiej połowie XIX wieku przekształcony przez władze zaborcze w element systemu fortyfikacji. Z tego okresu pochodzi gmach szpitala (obecnie znajdują się tu kasy biletowe, kawiarnia, sale wykładowe etc.), a także mur okalający wzgórze od strony ul. Grodzkiej i Podzamcze. Inne elementy tego systemu, to między innymi forty przy Kopcu Kościuszki, przy kościele św. Benedykta i Nowym Kleparzu. Ogółem powstało kilkadziesiąt fortów o zróżnicowanych rozmiarach i pełniących różne funkcje. Kraków został przez Austriaków przekształcony w twierdzę i przygotowywany do wojny z Rosją. Warto również podejść pod bibliotekę przy ul. Rajskiej lub zabudowania Politechniki przy ul. Warszawskiej. Oba gmachy powstały w XIX wieku i były koszarami dla austriackich żołnierzy. Po upadku monarchii zostały zaadaptowane na cele cywilne.
I wojna światowa i Legiony Piłsudskiego
Warto również pamiętać, ze to w Krakowie rozpoczął się marsz Legionów po niepodległość. Wyprawę w poszukiwaniu śladów tamtych niezwykłych wydarzeń należy rozpocząć na Oleandrach, skąd 6 sierpnia 1914 r. I Kompania Kadrowa pod wodzą Tadeusza Kasprzyckiego wymaszerowała w stronę Królestwa Polskiego. To wydarzenie można nazwać początkiem I wojny światowej dla polskich żołnierzy. O przeszłości tego miejsca przypomina Dom im. Józefa Piłsudskiego, dzieło Adolfa Szyszko–Bohusza. Obecnie znajduje się w nim Muzeum Czynu Niepodległościowego. Idąc ul. Piłsudskiego, miniemy również pomnik Marszałka oraz Legionistów, dzieło Czesława Dźwigaja.
Po drugiej stronie Wisły, w dzielnicy Podgórze, na obecnym Placu Niepodległości stały do 1945 r. koszary austriackie. Właśnie tu, 31 października 1918 r. porucznik Antoni Stawarz wraz z podległymi sobie żołnierzami rozpoczął akcję mającą na celu rozbrojenie żołnierzy austriackich i zakończenie panowania władz zaborczych w Krakowie. Triumfalny pochód zakończył się na Rynku ogłoszeniem niepodległości. Miasto znów było polskie.
Warto również pamiętać, że na wzgórzu Kaim (miniemy je, jadąc w stronę Wieliczki) znajduje się pomnik upamiętniający wydarzenia I wojny światowej. Front jedynie zbliżył się do miasta na przełomie listopada i grudnia 1914 r. Sam Kraków nie ucierpiał podczas walk. Twierdza spełniła swoje zadanie, ocaliła Podwawelski Gród.
Kraków wojenny – dramat II wojny światowej
Prawdziwą tragedią dla Krakowa była II wojna światowa. Niemiecka okupacja przyniosła śmierć wielu mieszkańcom miasta i zagładę niemal całej społeczności żydowskiej.
Przy Plantach stoi XIX-wieczny gmach Collegium Novum. W tym budynku, 6 listopada 1939 r. aresztowano niemal dwustu profesorów oraz kilku studentów UJ i innych uczelni krakowskich. Zostali oni wywiezieni później do obozów koncentracyjnych w III Rzeszy. Wydarzenie to znane jest jako Sonderaktion Krakau. Niektórzy spośród profesorów zostali zamordowani lub zmarli w obozach na skutek tragicznych warunków. Inni wrócili tak wycieńczeni, że zmarli krótko po zwolnieniu. Co roku władze i studenci krakowskich uczelni czczą uroczyście ich pamięć.
Na ulicy Grodzkiej można zobaczyć budynek z arkadowym przejściem. Zostało ono przekute przez Niemców w czasie wojny i istnieje do dzisiaj. Zamek Królewski na Wawelu został podczas II wojny światowej zajęty na siedzibę Generalnego Gubernatora, Hansa Franka. Przebudował on wnętrza zamku, a po wojnie nie przywrócono ich oryginalnego układu. W Przegorzałach Niemcy utworzyli sanatorium dla żołnierzy, wyburzyli kilkanaście pomników (odbudowano je po wojnie). Pamiętajmy przede wszystkim o ofiarach katowni Gestapo na ul. Pomorskiej, gdzie dziś mieści się oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
Tragiczne straty poniosła społeczność żydowska Krakowa. Dziesiątki tysięcy ofiar pochłonęło getto w Podgórzu i znajdujący się na terenie dawnych cmentarzy żydowskich obóz koncentracyjny Płaszów. Opowiadamy o tym dramacie w osobnych artykułach: Krakowskie getto oraz KL Płaszów. Nie zapominajmy również o Fabryce „Emalia” Oscara Schindlera przy ul. Lipowej. Mieści się tam obecnie wystawa poświęcona Krakowowi w okresie okupacji.
Kraków wojenny możemy zobaczyć w takich filmach jak Katyń Andrzeja Wajdy czy Lista Schindlera Stevena Spielberga.
Mimo, że na terenie miasta nie toczyły się żadne walki, w Krakowie wiele jest miejsc noszących ślady obu wojen światowych. Pamięć o dramatycznych wydarzeniach z pewnością przetrwa pokolenia.