Nazwa najmłodszej z krakowskich synagog prawdopodobnie pochodzi z języka niemieckiego i oznacza świątynię. Bożnica powstała w drugiej połowie XIX wieku dla krakowskiej żydowskiej inteligencji. Jej historia wiąże się ściśle z prądami ideowymi, które wywołały niemałe poruszenie w społecznościach europejskich Żydów już stulecie wcześniej. Rozpoczynamy operację “Synaoga Tempel Zwiedzanie”.
Haskala
Na przełomie XVIII/XIX wieku wśród Żydów nie tylko polskich ale również europejskich zaczął szerzyć się ruch intelektualny zwany Haskalą czyli odrodzeniem. Ruch miał nie tylko szerzyć naukę żydowskiej historii czy języka hebrajskiego, ale także pomóc Żydom w asymilacji ze społecznościami nieżydowskimi.
To właśnie wtedy powstały pierwsze żydowskie ruchy emancypacyjne czy polityczne. Zwolennicy oświeceniowej Haskali nazywani byli potocznie maskilami.
Synagoga Tempel zwiedzanie nowej bożnicy w Krakowie
Tempel to jedyna w mieście synagoga Żydów postępowych. Wybudowana została po roku 1860, czyli 40 lat po wydaniu przez władze miasta zgody na osiedlanie się Żydów poza Oppidum Iudeorum. Zadanie zaprojektowania budowli powierzono Ignacemu Hercokowi.
Sama nazwa – Tempel (Świątynia) jest nieortodoksyjna. Tradycyjny judaizm pozwala na określanie tym mianem wyłącznie Świątyni Jerozolimskiej zniszczonej w roku 70 przez Rzymian (pozostała po niej jedynie Ściana Płaczu).
Architektura Tempel – powiew orientu?
Synagoga Tempel to na tle innych budowli Krakowa budowla niezwykle oryginalna. Wzniesiona została w stylu mauretańsko-neorenesansowym. Wchodząc do bogato dekorowanego wnętrza, przenosimy się do niemal baśniowego świata. Turyści zwiedzający synagogi wybudowane w okresie od XV do XVII wieku w obrębie dawnego kwartału żydowskiego obcują z bardzo ascetyczną dekoracją. Wnętrze tej budowli jest zupełnie inne – złocenia, polichromia przypominająca mauretańskie wzory, piękne, barwne witraże, wszystko to kreuje jego niezwykły czar.
Zarówno od frontu jak i na bocznych ścianach synagogi znajdują się dwudzielne, arkadowe okna z 36 unikatowymi witrażami z przełomu XIX i XX w., które ufundowali członkowie kongregacji. Witraże w synagodze Tempel to jedyne zachowane w Polsce witraże synagogalne. Powstały w warsztacie J. Zajdzikowskiego i Żeleńskich. Przedstawiają przede wszystkim motywy geometryczno-roślinne. Wyjątkiem jest przedstawienie Świątyni oraz wizerunek dwóch lwów podtrzymujących menorę.
Synagoga Tempel – czym różni się od ortodoksyjnych?
Jako nieortodoksyjna synagoga, Tempel posiada wiele cech, które wyróżniają ją na tle innych krakowskich bożnic. Brakuje tutaj charakterystycznego zagłębienia w posadzce nawiązującego do wersetu Pisma: „Z głębokości będę do Ciebie przemawiał, Panie”. Przeciwnie, aron ha-kodesz czyli arka, w której znajdują się święte zwoje Tory, zlokalizowana jest na podwyższeniu, na wschodniej ścianie (kierunek, w którym znajduje się Świątynia Jerozolimska) i przypomina kościelny ołtarz. Brakuje tu także bimy – ta ustawiana jest tylko na czas modlitwy wyznawców ściślej związanych z tradycją. Wreszcie, w synagodze Tempel znajduje się główna sala modlitewna przeznaczona dla mężczyzn, ale funkcję babińca spełnia nie osobne pomieszczenie, lecz drewniana galeria, z której kobiety mogły nie tylko uczestniczyć w modlitwie, ale także przyglądać się wszystkiemu, co działo się we wnętrzu. W synagodze raz w tygodniu były wygłaszane kazania w języku polskim i niemieckim. Jednym z najwybitniejszych kaznodziejów, którzy przemawiali w Tempel, był Ozjasz Thon, poseł na Sejm II Rzeczpospolitej.
Ruch reformowanego judaizmu w Europie już na początku XIX wieku zwrócił szczególną uwagę na oprawę ceremonii w synagogach. Dlatego pomysł wprowadzenia do bożnic muzyki organowej był jednym z kluczowych elementów nowej filozofii. Jako pierwszy zrealizował go w 1810 roku w synagodze w Seesen Israel Jacobson, pionier judaizmu reformowanego w Niemczech. W ślad za nim uczyniono to w innych niemieckich miastach. Organy stały się znakiem rozpoznawczym reformowanych synagog, podobnie jak wprowadzenie do liturgii profesjonalnych kantorów i chórów, często występujących wspólnie. W Synagodze Tempel można było usłyszeć organy oraz chór, w którym w okresie międzywojennym śpiewały kobiety.
Synagoga Tempel w czasie wojny i obecnie
W czasie okupacji hitlerowskiej podobnie jak inne krakowskie synagogi została przeznaczona na magazyn i uległa zniszczeniu. Po zakończeniu II Wojny Światowej przywrócono jej funkcję czynnej synagogi i obok synagogi Remu jest obecnie synagogą czynną w Krakowie. Z uwagi na bardzo dobrą akustykę obiektu odbywają się w niej także różne wydarzenia artystyczne, np. koncerty towarzyszące Festiwalowi Kultury Żydowskiej, który organizowany jest w Krakwie co roku.
Bar micwa w Krakowie
Ciekawostką jest fakt, że pierwsza Bar micwa, która odbyła się w Krakowie po II wojnie światowej miała miejsce właśnie w Tempel. Po ustaniu wojennej zawieruchy, która przyniosła zagładę społeczności żydowskiej Krakowa, w mieście nie było wielu wyznawców judaizmu. W bożnicach nie odbywały się takie uroczystości jak Bar micwa czy śluby żydowskie. Marzeniem jednej z nielicznych krakowskich Żydówek było zorganizowanie takiego wydarzenia, które mogłoby ożywić życie religijne i przyczynić się do scalenia społeczności. W jej rodzinie tuż przed wybuchem wojny miała się odbyć uroczystość Bar micwy. Niestety chłopiec, który miał być jej bohaterem, został rozstrzelany wraz z rodziną przez hitlerowców. Po wielu, wielu latach kobiecie udało się osiągnąć cel. W 1986 roku trzynastoletni chłopiec z USA przyjechał do Krakowa, aby w kraju przodków po raz pierwszy odczytać w synagodze Torę i stać się pełnoletnim wobec prawa.
Przypominamy, że operację pod tytułem “synagoga Tempel zwiedzanie” możecie zrealizować na naszej trasie zwiedzania Kazimierza!
