Krakowska Katedra pod wezwaniem św. Stanisława i Wacława od wieków pełni rolę „matki kościołów” – jednej z najważniejszych polskich świątyń. Zajmuje wyjątkowe miejsce w dziejach Polski i w świadomości całego Narodu Polskiego. To miejsce spoczynku królów, poetów, bohaterów narodowych oraz biskupów krakowskich.
Św. Stanisław – co wiemy o jego życiu?
Data urodzin Stanisława nie jest do końca znana. Według tradycji przyjmuje się, że urodził się 26 lipca 1030 w Szczepanowie. Po śmierci ówczesnego biskupa Lamberta obrany został ordynariuszem diecezji, a jego konsekracja na biskupa krakowskiego miała miejsce w 1072 roku.
Okres zasiadania Stanisława na tronie biskupim zaliczyć można do najświetniejszych w dobie panowania Piastów. To on sprowadził do Polski legatów rzymskich, swoje działania ukierunkował na szerzenie wiary chrześcijańskiej w ówczesnej Polsce. Wspierał także powstawanie i umacnianie klasztorów benedyktyńskich.
W pamięci pokoleń Polaków przetrwał jednak przede wszystkim jako jedna ze stron konfliktu z królem Bolesławem Śmiałym. Na podstawie źródeł trudno jednoznacznie zrekonstruować przebieg i rzeczywiste przyczyny sporu (najbliższy tym wydarzeniom Gall Anonim wypowiada się na ich temat niezwykle oszczędnie, a nawet nazywa biskupa „zdrajcą”). Wedle późniejszych przekazów Stanisław wstawił się za wiernymi prześladowanymi i karanymi przez króla, wyrzucał także władcy niemoralne życie. Finałem konfliktu była śmierć biskupa Stanisława która nastąpiła 8 maja 1079 roku. Biskup miał paść zabity przez oprawców nasłanych przez króla, albo też – jak chce późniejszy przekaz – przez samego króla podczas celebrowania mszy św. w kościele św. Michała na Skałce. Na skutek tych wydarzeń król został wygnany z kraju, natomiast pamięć o życiu i działalności biskupa przetrwała wieki.
Kult św. Stanisława w Krakowie
Szczątki biskupa Stanisława, kanonizowanego 17 września 1253 roku w bazylice św. Franciszka w Asyżu, pochowane są w kaplicy-konfesji, tworzącej baldachimowe mauzoleum na środku Katedry Wawelskiej. Przy grobie świętego Stanisława modlono się o pomyślność dla Ojczyzny a polscy królowie i wodzowie zawieszali przy jego ołtarzu zdobyte chorągwie. To uczyniło z tego miejsca Ara Patriae – Ołtarz Ojczyzny. Kiedy podczas rozbicia dzielnicowego rosły tendencje zjednoczeniowe, narodziło się przekonanie, że rozbicie państwa jest karą za zamordowanie biskupa, że królestwo rozpadło się tak, jak członki ćwiartowanego biskupa. Do myśli tej powracano w czasie 123 lat rozbiorów i w podczas rządów komunistycznych. Biskup jest więc dziś kojarzony z ideą zjednoczonego i niepodległego Państwa Polskiego.
W polskim Kościele Katolickim Uroczystość Świętego Stanisława obchodzona jest 8 maja. W Krakowie w najbliższą tej daty niedzielę odbywają się procesje ku czci świętego.
W ikonografii św. biskupa przedstawia się w szatach pontyfikalnych, a jego atrybutami są orzeł, pastorał, i wskrzeszony przez świętego Piotrowin.