23 lipca 1951 roku w Krakowie zmarł człowiek, o którym mówi się, iż był jedną z czołowych postaci I połowy XX wieku. Potomek wielkiego magnackiego rodu stał się symbolem oporu, ale także nadziei dla wielu ludzi w trudnych okresach I wojny światowej, a jeszcze bardziej w okresie okupacji hitlerowskiej i latach stalinowskiego terroru. Był także niekwestionowanym mentorem Karola Wojtyły. Przyjrzyjmy się dzisiaj miejscom w Krakowie, z którymi był najsilniej związany.
Biografia kardynała.
Urodził się 14 maja 1867 roku w Krasiczynie w rodzinie książęcej Sapiehów. W domu żywe były tradycje religijne (znajomość z papieżem Leonem XIII) oraz niepodległościowe. Przyszły kardynał ukończył gimnazjum we Lwowie w 1886 roku i podjął studia prawnicze częściowo w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz Wiedeńskim, gdzie uzyskał absolutorium w 1891 r. Studiował również w Lille, Innsbrucku, ale ostatecznie studia teologiczne ukończył we Lwowie. W 1893 r. otrzymał święcenia kapłańskie z rąk biskupa Jana Puzyny. Nie pracował zbyt długo jako ksiądz parafialny, raczej wiele podróżował (Górny Śląsk, Rzym, Bośnia, USA) oraz zdobywał kolejne szczeble edukacji: doktorat prawa kanonicznego w Rzymie (1896), studia dyplomatyczne, nauka języka francuskiego, niemieckiego, włoskiego. Od 1906 r. był tajnym szambelanem papieskim przy Piusie X (nieformalnym ambasadorem spaw polskich), który odpowiadał za ziemie trzech zaborów. Od 1911 roku został mianowany biskupem diecezji krakowskiej. Katedrę objął w marcu 1912 r., powołując jednocześnie duszpasterstwo akademickie przy kościele św. Anny oraz komitety do spraw opieki nad ubogimi.
W czasie I wojny światowej był twórcą organizacji o nazwie Książęco-Biskupi Komitet Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny w 1915 r., która pomogła wielu poszkodowanym. Nie popierał polityki Józefa Piłsudskiego i Legionów, ale również chciał budowy niepodległej Polski. Sapieha stał się w tym okresie nie tylko duchowym przywódcą Krakowa, ale również podejmował inicjatywy społeczne i polityczne.
W odbudowanej Polsce bronił praw do Górnego Śląska, pełnił przez chwilę funkcję senatora RP. W 1925 roku został awansowany do rangi arcybiskupa-metropolity, a Kraków po ponad 1000 lat istnienia biskupstwa stawał się stolicą kościoła całej południowej Polski. Adam Sapieha w trakcie pełnienia nowej godności wydał zgodę na pogrzeb Juliusza Słowackiego w Katedrze (1927) oraz tymczasowo na pochówek Józefa Piłsudskiego w Krypcie św. Leonarda (1935). W dalszym ciągu rozwijał liczne komitety pomocy oraz “Caritas”. Był nazywany Wielkim Jałmużnikiem. Jak wiemy nie był on zwolennikiem polityki Piłsudskiego, jednak widział rolę, jaką odegrał marszałek w odbudowie Polski. Dlatego wyraził zgodę na pogrzeb w Katedrze. W krótkim czasie doszło jednak do tzw. konfliktu wawelskiego. Czym był? Krypta św. Leonarda stała się jak wiemy miała być tymczasowym miejscem pochówku. Przeniesienie zwłok marszałka do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów spotkało się z protestem wielu środowisk i dużej części społeczeństwa. Sapieha musiał przepraszać prezydenta Mościckiego, aby zażegnać konflikt. Nowe miejsce pochówku stało się jednak stałym. A tego typu konflikty znamy bardzo dobrze z czasów nam bliższych. Na krótko przed wybuchem wojny arcybiskup przyczynił się do ukrycia skarbów Katedry Wawelskiej w Pałacu Biskupim.
W okresie II wojny światowej był głową kościoła w Generalnym Gubernatorstwie. Został jednak obwarowany licznymi zakazami, m.in. przebywania na terenach wcielonych do Rzeszy, przekraczania bram Wawelu i wstępu do Katedry. W trakcie wojny kontynuował działania pomocowe. Powołał Obywatelski Komitet Pomocy oraz wspierał Radę Główną Opiekuńczą. Za ich pieniądze kupowano żywność, odzież i leki. Wielokrotnie interweniował w sprawach ludności polskiej u najwyższych władz niemieckich. Organizował tajne seminarium, pomagał ludności żydowskiej. Utrzymywał też kontakty z Watykanem oraz rządem RP na uchodźctwie.
Po wojnie stawiał twarde warunki władzy ludowej, która za wszelką cenę starała się ograniczyć rolę Kościoła. W 1946 roku otrzymał kapelusz kardynalski z rąk papieża Piusa XII. Jako przedstawiciel władzy duchownej próbował unormować stosunki z obozem rządzącym, przy jednoczesnym proteście wobec likwidacji szkół katolickich, utrudnianiu posługi duszpasterskiej, szkalowaniu a nawet aktom terroru w stosunku do księży. Odbudował “Caritas” oraz był patronem i inicjatorem wydawania “Tygodnika Powszechnego” w 1945 roku. Niestety w 1950 r. zachorował, przeszedł zawał i po długiej chorobie zmarł w 23 lipca 1951 roku. Jego pogrzeb odbył się 28 lipca, pod przewodnictwem prymasa Wyszyńskiego i był wielką manifestacją wdzięczności dla kardynała. Pochowany został w Katedrze Wawelskiej pod Konfesją św. Stanisława. W ostatnich latach pełnienia władzy stał się on opiekunem Karola Wojtyły: przyjęcie do seminarium duchownego (1942) wyświęcenie na kapłana (1946), dalsza edukacja. Jan Paweł II uważał go za swój autorytet. Adam Sapieha otrzymał wiele odznaczeń i tytułów w tym: Orderu Odrodzenia Polski (1924) Orderem Orła Białego (1936). Poza tym: odznaczenia papieskie, austrowęgierskie, jak również tytuły doktora honoris causa UJ (Wydział Teologiczny – 1926) i KUL (1949) oraz honorowe obywatelstwo wielu miast.
Miejsca w Krakowie związane z kardynałem Sapiehą.
Przemierzając Kraków śladami kardynała można zacząć swoją wycieczkę ul. Franciszkańskiej. Tutaj znajduje się Pałac Biskupi, w którym rezydował jako głowa lokalnego kościoła. Miejsce to stało się jego twierdzą w czasie II wojny światowej, kiedy nie mógł przebywać na Wawelu. Tutaj też w listopadzie 1946 r., w swojej prywatnej kaplicy wyświęcił Karola Wojtyłę na księdza. W zbiorach Archiwum Kurii do dzisiaj znajdują się liczne pamiątki po kardynale. W bliskiej odległości znajduje się pomnik Księcia Niezłomnego. Przed fasadą kaplicy Arcybractwa Męki Pańskiej w Kościele Franciszkanów stoi rzeźba Augusta Zamoyskiego z 1976 r., przedstawiająca kardynała w geście skupienia i modlitwy. W samym kościele, przy wejściu do tzw. Starej Zakrystii, znajdziemy portret Adama Sapiehy pędzla Fryderyka Pautscha.
Przechodząc dalej pod Bazylikę św. Trójcy (Dominikanie) możemy wstąpić do kaplicy Matki Boskiej Różańcowej. Cudowny obraz, który miał być wymalowany na pamiątkę bitwy chocimskiej w 1621 r., w 300 lat później został ukoronowany przez biskupa Sapiehę na pamiątkę tych wydarzeń.
Kolejnym, bardzo ważnym punktem na trasie naszego zwiedzania jest Katedra Wawelska. Adam Sapieha był jej gospodarzem przez 40 lat. Został on w niej upamiętniony poprzez pochówek pod Konfesją św. Stanisława w krypcie biskupiej oraz popiersiem ustawionym w prezbiterium, po lewej stronie ołtarza głównego, dłuta Jadwigi Horodyjskiej z 1967 roku. W wyposażeniu Katedry, zarówno tym używanym w czasie uroczystych mszy, jak również muzealnym, znajdziemy jeszcze wiele innych pamiątek z czasów kardynała Sapiehy.
Gdyby ktoś chciał zapoznać się z licznymi fundacjami z czasów episkopatu Wielkiego Jałmużnika może jeszcze udać się na ul. Sławkowską. Tutaj na rogu z ul. św. Marka stoi Dom Księży Emerytów z 1925 roku (Filip Pokutyński). Innym miejscem jest Kościół św. Kazimierza na końcu ul. Grzegórzeckiej. Postawiony w latach 30 XX wieku w biednej dzielnicy robotniczej służy do dzisiaj swoim parafianom. Działa przy nim również Dom Kultury im. Kardynała Sapiehy. Duchowny był także inicjatorem powołania pierwszej parafii w Nowej Hucie. W 1951 r. stała się nią Mogiła, o czym przypomina tablica na filarze w Kościele Cystersów. Działalność kardynała Sapiehy jest także tematem części wystawy muzealnej w Fabryce Schindlera. Ostatnim jego upamiętnieniem jest popiersie ustawione w Parku im. Henryka Jordana, odsłonięte 23 lipca 2001 roku w ramach projektu “Słynni Polacy XX wieku”. Pamięć o kardynale jest wciąż żywa, o czym świadczą obchody rocznic jego urodzin i innych ważnych dat, które obfitują w liczne publikacje i konferencje.
Proponowana trasa zwiedzania.
Pałac Biskupi, Kościół Franciszkanów (ul. Franciszkańska), Kościół Dominikanów, Katedra Wawelska, ul. Sławkowska, Grzegórzki, Mogiła, Park Jordana, Muzeum Schindlera
