Coraz popularniejsze w Polsce staje się święto, które przybyło do nas zza oceanu czyli Halloween. Wiele osób zastanawia się, czy jest to tradycja zupełnie obca, czy może w jakiś udałoby się ją zaadaptować do naszych krakowskich realiów? W Grodzie Kraka także znajdziecie wiele mrocznych, pełnych duchów miejsc. Zapraszam na halloweenowy szlak w Krakowie.
Halloween – czym jest?
Geneza tego zwyczaju sięga czasów rzymskich lub celtyckich. Obchody związane były z powitaniem zimy i podziękowaniem za wszelkie płody ziemi, które udało się zebrać podczas lata i jesieni. Druidzi wierzyli, że w noc pomiędzy 31 października a 1 listopada zaciera się granica między światem ludzi a zaświatami. Zakładano więc maski oraz dziwaczne stroje, które miały odstraszać złe duchy. Jednocześnie czczono zmarłych przodków. Szczególną popularnością cieszyło się w Irlandii, gdzie przetrwało pomimo nagonki ze strony kościoła katolickiego i protestantów. Chrześcijaństwo samo starało się przejąć zwyczaje związane ze świętem i dlatego ustanowione zostały święto Wszystkich Świętych oraz Dzień Zaduszny. W krajach celtyckich tradycja Halloween zmiksowana z obchodami świąt katolickich pozwoliła na przetrwanie tego pradawnego zwyczaju. Jego nazwa sama jest zlepkiem tych dwu tradycji, ponieważ jest to zniekształcone słowo „All Hallows’ Eve” – co znaczy wigilia Wszystkich Świętych.
W XIX wieku imigranci Irlandzcy przenieśli tradycję Halloween do Ameryki. Tam zyskało ono ogromną popularność. Od lat 20 XX wieku w mieście Anoka organizowane były parady z okazji tego święta. Ludzie przebierali się w stroje popularnych postaci. Do licznych zwyczajów należały również wróżby, „cukierek albo psikus” oraz zabawy z ogniem i jedzeniem. Szybko jednak na pierwszy plan wysunęło się horrorowe oblicze święta. Stroje stały się bardziej mroczne, nawiązujące do duchów, wampirów, czarownic i potworów. Popularność zyskały „straszne farmy”, maski czy wycinane z dyni przerażające głowy. Zwykło się wiązać tą noc ze wzmożoną aktywnością świata paranormalnego, podczas której można natknąć się na zjawę, ducha czy innego stwora nie z tej ziemi.
Do Europy Zachodniej święto powróciło po II wojnie światowej. W Polsce pojawiło się w latach 90 XX wieku. Początkowo przyjmowane dosyć obojętnie, jednak z biegiem czasu coraz popularniejsze w naszym kraju. Warto przypomnieć, iż na ziemiach polskich i jej słowiańskich sąsiadów tej samej nocy obchodzono obrzęd dziadów, który łączył ze sobą światy zmarłych i żyjących. Również tutaj należało obłaskawić duchy przodków poprzez przyniesienie na ich groby jedzenia. Światło ognisk i lamp miało wskazywać drogę błędnym duszom oraz chronić przed demonami. Do dzisiaj przetrwało to w tradycji zapalania lampionów na grobach bliskich zmarłych.
Halloween w Krakowie – mroczne miejsca na mapie Krakowa.
Gdybyśmy chcieli zorganizować paradę Halloween i poszukać inspiracji w postaciach związanych z Krakowem to na pewno znalazłoby się kilka przykładów. Poszukujących większych wrażeń mogliby również zapytać niektórych duchów o nurtujące ich problemy, o ile przetrwaliby takie spotkanie.
Zjawy kobiety:
W naszym mieście palma pierwszeństwa wśród paranormalnych zjawisk należy do kobiet. Wśród nich aż trzy noszą przydomek ten sam przydomek. Pierwszą Czarną Damę możemy spotkać w pałacu „Krzysztofory” na Rynku Głównym 35. Nie będzie to jednak dla nikogo przyjemne, ponieważ ma ona moc przepowiadania śmierci. Duch Anny z Branickich Lubomirskiej miał taką wiedzą obdarzyć bpa Kajetana Sołtyka, króla Jana Kazimierza czy twórcę krakowskiego teatru Jacka Kluszewskiego. Drugą Czarną Damą jest młoda kobieta zamordowana w niewyjaśnionych okolicznościach w dawnym Pałacu Wielopolskich. Dzisiaj pełni on funkcję Magistratu miasta Krakowa W 1903 r. znaleziono tam szkielet wmurowany w ścianę piwnicy. W ciągu XIX i XX wieku wielu ludzi spotkało zjawę w czerni, krążącą po korytarzach siedziby władz miasta. Dlatego, nie ma co zazdrościć, ani radnym, którzy do późnych godzin wieczornych zabawią w jego murach, a tym bardziej nocnym portierom narażonym na spotkanie z duchem. Trzecia, tym razem Czarna Księżniczka, krąży w okolicach kościółka św. Benedykta na Krzemionkach. Jest ona uważana za najgroźniejszą zjawę. Spotkanie z nią grozi śmiercią. Wg. podgórskiej tradycji jest to księżna, która prowadziła bardzo niecny żywot i za karę została rażona piorunem. Teraz błąka się na wzgórzu, pilnuje zakopanego skarbu i poszukuje wybawienia. Jest ono możliwe, jeśli znajdzie się śmiałek, który pokocha ją i poślubi. Musi jednak najpierw wykonać trudne zadanie, któremu nie był w stanie podołać nikt. W ciągu 3 dni musi wydać cały skarb księżnej, nie dzieląc się z nikim. Ostatni, który tego próbował, rzucił jeden grosz biedakowi, czym pogrzebał szanse swoje i księżniczki, która w gniewie pozbawiła go głowy. Spośród innych koronowanych głów, które miały się ukazywać w Krakowie warto wspomnieć o Barbarze Radziwiłłównie, którą dla Zygmunta Augusta wywołał na Zamku Wawelskim mistrz Twardowski. Zakochany król miał na stałe związać zjawę byłej żony z murami dawnej królewskiej siedziby. Tutaj też miała się pojawić Anna Jagiellonka, która ukazała się austriackim lekarzom w 1799 roku dokładnie 203 lata po swojej śmierci. Wystraszony żołnierz miał nawet postrzelić się niechcący w nogę.
Kolejną mieszkanką zaświatów, którą można spotkać w Krakowie jest Biała Dama z pałacu biskupiego przy ulicy Franciszkańskiej. Ducha Urszuli z Morstinów Dębińskiej miał m.in. spotkać biskup Jan Paweł Woronicz. Jako, iż wiodła ona religijne życie, również po śmierci nie sprawia ona mieszkańcom pałacu żadnej szkody. Traktują ją oni jako kolejnego lokatora lub towarzyszkę rozmów, ponieważ za życia bardzo lubiła wiedzieć, co słychać w Krakowie. Podobne, nieszkodliwe duchy mniszek mają także nawiedzać kościoły i klasztory bernardynek oraz klarysek, ulokowanych na dawnych Okole. Pierwsza z nich to Katarzyna Jaworska zwana La Belle Gabrielle, która w młodości uwodziła mężczyzn z całej Europy, na starość zamieszkała w klasztorze, a po śmierci pokutuje pracą i modlitwą za swoje grzechy. O drugiej niestety nie wiemy nic pewnego. Podobne duchy znajdziemy jeszcze u dominikanów. W kaplicy Lubomirskich pojawia się Eleonora – córka Czarnej Damy z Krzysztoforów, która chroni rodzinne mauzoleum. Odgłosy przywoływane przez duchy mniszek możemy także spotkać w Lasku Wolskim przy tzw. Skałkach Panieńskich, gdzie pod ziemią schroniły się na wieczność uciekające przed Tatarami norbertanki.
Zjawy mężczyźni:
Wśród mężczyzn, którzy po śmierci nawiedzają miasto, również mamy całą gamę charakterów od złoczyńców po świętobliwych mężów, którzy odwiedzają miasto, aby prosić o modlitwę oraz egzekwować wykonanie ostatniej woli. Zdarzają się również duchowi opiekuni miejsc.
Męskie zjawy szczególnie upodobały sobie Katedrę Wawelską oraz Kościół i klasztor u Dominikanów. Należą do nich trzej krakowscy biskupi. Pierwszy Paweł z Przemankowa (zm 1292), za życia wiele nagrzeszył, dlatego teraz nocą pojawia się w Katedrze i prosi o modlitwę. Jeśli tu jej nie znajduje udaje się do zaprzyjaźnionych braci i tam szuka wsparcia. To właśnie u nich miał usłyszeć słowa wilka, mówiącego ludzkim głosem i napominającego go, za zhańbienie mniszki ze Skały. Drugi bp Zawisza z Kurozwęk (zm. XIV w.) również prosi o modlitwę. Obaj mają za co pokutować, ponieważ znani byli ze swojego nadmiernego zainteresowania płcią przeciwną. Najciekawszym duchem Katedry jest biskup Jan Grot (zm. XIV w.). Prowadził on bardzo świętobliwe życie, a po śmierci ukazał się królowi, aby napomnieć go, żeby nie deptał jego grobu. Od tego momentu wybudowano nowe przejście z zamku do katedry. Nawet dzisiaj biskup ten pilnuje porządku, pojawia się nocą, ale nawet w ciągu dnia warto odpowiednio zachowywać się w jego kościele, aby nie narazić się na gniew biskupa.
W Kościele Dominikanów pojawia się także biskup Piotr Gamrat (zm. XVI w.) – pośmiertny awanturnik pokroju Jana Grota, który przybywa do braciszków, aby wyegzekwować swój testament. Nieco kontrowersyjny, ponieważ dotyczy zapisu dwóch beczek przedniego wina na rzecz zakonu, które za sprawą popijających egzekutorów ostatniej woli biskupa nigdy nie dotarły do klasztoru. Mimo swojej awanturniczości duchy biskupów stanowią przykłady zjaw, które nie wyrządzają szkody i bywają nadprzyrodzonymi patronami miejsc, w których się pojawiają.
Duchem opiekuńczym dla kazimierskich Żydów był od XVII wieku Natan Spira – uczony, kabalista, rabin, u którego w oknie przy ul. Szerokiej zawsze pojawiała się świeca płonąca do białego rana. Kiedy zmarł światło zgasło, ale wielu mieszkańców miasta widziało je także po jego zgonie. Nawet dzisiaj w miejscu, gdzie stał jego dom, co wieczór pali się lampka. Być może duch rabina dalej pilnuje porządku na Kazimierzu.
Innym duchem, który miał nawiedzać Kraków był słynny alchemik Michał Sędziwój, który na przełomie XVI i XVII wieku miał zawrzeć kontrakt z diabłem, a dzięki temu zyskał ogromną sławę. Niestety pod koniec życia nie było już tak wesoło. Podobno miał nawet parać się czarną magią a do swoich eksperymentów używać krwi dzieci. Dlatego błąkał się on w murach swojego domu na rogu Placu Szczepańskiego i ul. Św. Marka aż do początków XX wieku (wtedy przebudowano kamienicę), a w jego piwnicach słychać było krzyki przetrzymywanych więźniów.
Jęki duchów słychać w przyziemiach wieży Kościoła Mariackiego, gdzie w kaplicy św. Antoniego przetrzymywano skazańców w ostatnią noc przed wykonaniem katowskiego wyroku, a także w jednej z laboratoriów Politechniki Krakowskiej, niegdyś koszar wojskowych, gdzie tłucze się duch żołnierza, który popełnił samobójstwo.
Inne zjawiska paranormalne:
Nieco inne postacie widywane były w kilku miejscach Krakowa. W Krzysztoforach widziano pająka – zaklętego sługę Twardowskiego, który co jakiś czas schodzi z Księżyca na Ziemię oraz diabła, który pod postacią koguta a następnie eleganta ubranego „z niemiecka” wabił ludzi do podziemnych skarbów. „Szatani” mieli się także pokazywać u grobu św. Jacka Odrowąża u dominikanów, ponieważ za swojego życia z wielu ludzi wypędził on złe duchy. Przez wiele stuleci po jego śmierci miały one szaleć u jego stóp, a ich wycie było słychać w całym kościele. Być może była to wyobraźnia zakonników, którzy w dźwiękach wiatru upatrywali pozaziemskich istot, ale nigdy nic nie wiadomo.
Spośród miejsc oddalonych od historycznego centrum miasta warto wspomnieć o Diabelskim Moście prowadzącym na Kopiec Kościuszki, pod którym miał ukazywać się diabeł Kusy, lesie w Witkowicach, gdzie doszło do scen rodem z „Blair Witch Project”, Forcie „Skała” i jego zaginionej zmianie wartowników oraz nawiedzonych domach na ul. Kosocickiej czy Witkowickiej.
Pamiętajcie jeszcze, spacerując ulicami miasta, że na Rynku Głównym podczas prac archeologicznych odnaleziono pochówki wampiryczne, nad rzeką Wisłą żył smok, a nocą środkiem Traktu Królewskiego może gnać rycerz bez głowy Krzysztof Szafraniec, który galopuje w kierunku swojej posiadłości w Pieskowej Skale. Kraków pełen jest bowiem duchów, zjaw i innych strachów. Polecam, szczególnie na Halloween.
Proponowana trasa zwiedzania.
Rynek Główny (Pałac Krzysztofory), Plac Wszystkich Świętych (Magistrat, Kościół Dominikanów), ul. Franciszkańska (Pałac Biskupi), Wawel (Katedra, Zamek Królewski) Krzemionki (Kościół św. Benedykta) i wiele innych.
