Władysław Łokietek dokonał tego, czego nie udało się jego poprzednikom – doprowadził do koronacji i zaczął scalanie państwa. Dzieło kontynuował z powodzeniem jego syn, Kazimierz Wielki.
Dziedzictwo Łokietka
Kazimierz przyszedł na świat w 1310 r. Od najwcześniejszych lat przygotowywany był przez swojego ojca do rządzenia krajem. Państwo miało poważne problemy, z którymi należało się uporać. To zadanie przypadło właśnie Kazimierzowi. Od Łokietka dostał Polskę bardzo okrojoną terytorialnie (w jej skład wchodziły Małopolska, Wielkopolska i lenne ziemie łęczycka i sieradzka. Poza nią były Mazowsze, Kujawy, Pomorze Gdańskie), otoczoną wrogimi państwami (od północy Krzyżacy, od południa Czesi), podzieloną wewnętrznie. Władza monarsza była bardzo świeżej daty i wielu możnych nie godziło się
z utratą wpływów. Konflikt z Krzyżakami i Czechami zaowocował wojną, w trakcie której w roku 1331 armia koronna zwyciężyła zakon pod Płowcami. Młody królewicz początkowo brał udział w walce, jednak później został odesłany z pola bitwy. Najpewniej Łokietek chciał chronić życie syna i następcy.
Rządy ostatniego Piasta
Kazimierz objął tron w wieku 22 lat w roku 1333. Koronował się w katedrze wawelskiej idąc w ślady ojca. Od razu przystąpił do pracy. W pierwszej kolejności udało mu się zawrzeć porozumienie
z Czechami. Za cenę Śląska i rezygnacji ze swoich roszczeń do niego został przez rządzącą w Czechach dynastię Luksemburgów uznany królem Polski. Władcy prascy tym samym przestali tego tytułu. Udało mu się także ustabilizować relację z Krzyżakami. Zrezygnował z Pomorza Gdańskiego, otrzymał za to Kujawy, czyli ziemię, z której wywodziła się jego gałąź dynastii. Traktat uregulował stosunki
z północnym sąsiadem do 1409 r. Wzmocnił sojusz z Węgrami. Wynikiem tego była koronacja na króla Polski najpierw Ludwika, potem jego córki Jadwigi po śmierci Kazimierza. Po wielu starciach udało mu się również podporządkować Ruś Halicką i zbliżyć z Litwą. Całe panowanie spędził poprawie sytuacji międzynarodowej Polski. Chociaż wiele rzeczy udało mu się zrealizować, kilku spraw nie dokończył.
W polityce wewnętrznej też nie miał łatwo. Najpierw zrewoltowała się Wielkopolska i dopiero kilka lat przed swoją śmiercią udało mu się zażegnać spór. Popadł w długotrwały konflikt z biskupem krakowskim Janem Grotem. Trwał on niemal dziesięć lat, w jego trakcie monarcha został obłożony klątwą. Rozszerzył na cały kraj postanowienia statutu kaliskiego z 1264 r. w ten sposób Żydzi uzyskali na obszarze państwa wolność wyznania, handlu i podróżowania oraz autonomiczne sądownictwo. Udało mu się scentralizować władzę i skodyfikować prawo w postaci statutów wiślicko-piotrkowskich. Powołał sądy grodzkie i ziemskie dla szlachty, a także sądy dla miast. Przeprowadził skuteczną reformę sił zbrojnych, fortyfikował miasta, wznosił zamki. Powołał do życia Studium Generale, znane dzisiaj jako Uniwersytet Jagielloński. Dbając o dochody państwa zmodernizował statut salin wielickich
i bocheńskich. Pomimo czterech małżeństw nie zostawił po sobie męskiego, legalnego potomka i na nim wygasła dynastia rządząca.
Kraków i okolice
Na południe i północ od podwawelskiego grodu Kazimierz Wielki lokował dwa satelitarne miasta – Kazimierz oraz Kleparz. Dokończył zapoczątkowaną przez swojego ojca budowę katedry na Wawelu.
W Krakowie zostały ulokowane Sąd Sześciu Miast oraz Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego. Tym samym król uniezależnił się od Magdeburga, dokąd musiał udawać się po opinię prawną w sprawach dotyczących miast lokowanych na prawie magdeburskim.
Panowanie Kazimierza wzmocniło pozycję Polski. Wciąż była nieduża terytorialnie, jednak udało się zażegnać konflikty z sąsiadami i znacznie poprawić sytuację wewnętrzną. Kraj otrząsnął się z okresu rozbicia dzielnicowego i wchodził w wiek rozwoju.
Proponowana trasa:
Wawel, Rynek, Collegium Maius, Kazimierz, Kleparz