Jednym z najbardziej rozpoznawalnych miejsc na mapie Krakowa jest Uniwersytet Jagielloński. Jego historia sięga ponad 600 lat wstecz i obfituje w wiele barwnych wydarzeń, okresów świetności, ale także czasami upadku. Przez mury Akademii w Krakowie przewinęło się wiele znaczących postaci. Przyjrzyjmy się dzisiaj genezie jego powstania oraz okresowi, w którym wiódł prym w całej Europie.
Założenie Uniwersytetu w Krakowie.
W XIV wieku za czasów panowania Kazimierza Wielkiego odczuwano ogromną potrzebę rozwoju kulturalnego i intelektualnego mieszkańców Polski. Król modernizował swoje państwo w wielu dziedzinach życia gospodarczego i politycznego. Sposobem na podniesienie rangi monarchii ostatniego Piasta było powołanie do życia uniwersytetu, w którym mogliby się kształcić przyszli członkowie królewskiego dworu i zarządcy jego dóbr. Akademia pod nazwą Studium Generale rozpoczęła swoją działalność w dniu 12 maja 1364 r. Był to drugi po praskim uniwersytet w Europie Środkowej. Uczelnia miała charakter prawniczy, nie posiadała wydziału teologicznego. Wzorowano się na Bolonii i Padwie oraz Neapolu. Królowi zależało na wykształconej kadrze prawników i administratorów. Zajęcia rozpoczęły się dopiero od roku 1367 r. na trzech wydziałach: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa. Prowadzone były najprawdopodobniej na Wawelu, chociaż mówi się, że Kazimierz Wielki chciał ufundować budynki uniwersyteckie na Kazimierzu. Do dzisiaj przy Placu Wolnica stoi tablica przypominająca te wydarzenia. Niestety rychła śmierć króla w 1370 przerwała działalność młodej Akademii.
Druga fundacja w czasach Jagiełły i Jadwigi.
Po śmierci Kazimierza Wielkiego Akademia Krakowska przestała istnieć. Jednak w okresie panowania Jadwigi i Jagiełły powrócono do idei uniwersytetu. Królowa zebrała wokół siebie elitę intelektualną państwa. Interesowała się także losami studentów z Polski w Pradze. Ufundowała dla nich w tym mieście akademik zwany wtedy bursą. W 1397 r. uzyskała zgodę na odnowienie Uniwersytetu w Krakowie wraz z wydziałem teologicznym. Pomimo śmierci królowej w 1399 roku Akademia Krakowska wznowiła działalność w lipcu 1400 roku. W testamencie królowa zapisała swój majątek na poczet uczelni. Dzięki temu udało się powołać cztery wydziały. Największe znaczenie posiadał wydział teologiczny, który był ukoronowaniem kariery naukowej każdego profesora. Odnowiony uniwersytet był instytucją zarówno kościelną jak i świecką. Nadzór z ramienia Stolicy Apostolskiej sprawował biskup krakowski, zaś sądownictwo i sprawy majątku pozostawały w rękach rektora. Za klejnoty z testamentu Jadwigi zakupiono budynki od mieszczanina Szczepana Pęcherza i stworzono w nich lektoria (sale wykładowe), bibliotekę, izbę wspólną, sale profesorskie i mieszkania. Do dzisiaj możemy je podziwiać jako Collegium Maius.
„Złoty” wiek Akademii Krakowskiej.
Po drugiej fundacji uniwersytetu w Krakowie nastąpił jego ogromny rozwój. Szczególnie dało się to odczuć za czasów Stanisława ze Skarbimierza i Pawła Włodkowica – wybitnych znawców prawa, rektorów uczelni. Ich działalność naukowa była szeroko wykorzystywana w procesach politycznych, na różnego rodzaju synodach czy soborach. Bronili oni Polski, Litwy a nawet narodów pogańskich w międzynarodowych sporach z Krzyżakami, w tym na soborze w Konstancji w latach 1414-1418. Oprócz nauk prawniczych i teologii rozwijała się matematyka i astronomia, posiadające od 1406 roku pierwsze samodzielne katedry. Na wydziale medycznym nauczano wielu nowoczesnych zagadnień związanych z ludzkim zdrowiem. Zajmowano się także naukami alchemicznymi.
W złotym wieku akademii kwitło życie studenckie. Młodzi adepci uczelni byli wtedy zwani żakami. Ciesząc się ogromnymi swobodami i prawami stanowili ważny czynnik w mieście. Bardzo hucznie świętowali oni uroczystości uczelniane. Do dzisiaj pozostała tradycja otrzęsin, balu beana czy przede wszystkim juwenaliów, kiedy to żacy przejmowali władzę w mieście. W XV wieku niedopuszczalne było studiowanie kobiet. Historia jednak zapamiętała legendę Nawojki, która miała być pierwszą słuchaczką studiów w Polsce. W chłopięcym przebraniu udawało się jej przetrwać kilka lat studiów. Ostatecznie jednak została zdemaskowana i po sądzie biskupim oddana do zakonu. Do dzisiaj istnieje pamięć o niej w nazwie jednego z akademików oraz ulicy w Krakowie.
Do najbardziej znanych studentów tego okresu należeli Jan Kanty – późniejszy profesor Uczelni oraz święty Kościoła Katolickiego oraz Mikołaj Kopernik wybitny astronom, którego figura w stroju żaka do dziś zdobi Planty w okolicach Collegium Witkowskiego. Relikwie św. Jana z Kęt – patrona krakowskiej Alma Mater spoczywają w konfesji w barokowym kościele św. Anny. Z jego kultem, jak również z Akademią związany jest także kościół św. Floriana na Kleparzu.
O czasach świetności uniwersytetu przypomina nam również pięknie odnowiony dziedziniec Collegium Maius z grającym zegarem, gdzie w orszaku możemy zobaczyć m.in. królową Jadwigę, króla Jagiełłę, św. Jana Kantego czy rektora Stanisława ze Skarbimierza. Inne obiekty z tego okresu, takie jak Collegium Minus czy Ogród Profesorski również podkreślają znaczenie Akademii Krakowskiej w XV wieku. Zwiedzając uniwersyteckie Muzeum, znajdujące się na piętrze Collegium Maius warto zapoznać się z insygniami uczelni, którymi są berła rektorskie z XV wieku, łańcuch, pierścienie. Innymi eksponatami są unikatowe instrumenty astronomiczne czy tzw. Globus Jagielloński z umieszczoną na nim Ameryką oraz wiele innych związanych z nauką polską i uczelnią aż do czasów współczesnych.
Proponowana trasa zwiedzania.
Dzielnica Uniwersytecka: Collegium Maius, Muzeum UJ, Ogród profesorski, pomnik Mikołaja Kopernika; Kościół św. Anny, Kościół św. Floriana, Plac Wolnica.